Açık Piyasa İşlemleri (APİ) Tanımı

Açık piyasa işlemleri (APİ) nedir sorusu, para politikası araçlarını anlamak isteyen ekonomi ve finans takipçileri için temel öneme sahiptir. Açık piyasa işlemleri, merkez bankalarının para arzını ve faiz oranlarını kontrol etmek amacıyla piyasalarda menkul kıymet alım satımı yapmasıdır.

Türkiye’de bu işlemleri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) yürütür. TCMB, piyasadaki likiditeyi (yani dolaşımdaki para miktarını) artırmak veya azaltmak için devlet iç borçlanma senetleri gibi finansal araçları kullanır. Bu sayede kısa vadeli faiz oranları üzerinde etkili olur ve para politikasının etkinliğini sağlar.

Açık Piyasa İşlemleri Ne İşe Yarar?

Açık piyasa işlemlerinin temel amacı, para arzını düzenlemek, enflasyonu kontrol altında tutmak ve ekonomik istikrarı sağlamaktır. Merkez bankası piyasaya likidite enjekte ettiğinde faiz oranları düşer; bu da kredi kullanımını ve yatırımı teşvik eder. Tersine, piyasadan likidite çekildiğinde faiz oranları yükselir ve talep azalır.

Bu mekanizma, merkez bankasının para politikası stratejisinin en esnek ve en sık kullanılan aracıdır. Çünkü APİ, diğer araçlara kıyasla piyasaya doğrudan müdahale imkânı verir.

Açık Piyasa İşlemleri Türleri

Merkez bankaları, ekonomik hedeflerine göre farklı türde açık piyasa işlemleri uygular:

• Geçici İşlemler: Kısa vadeli likidite ihtiyacını karşılamak amacıyla yapılan işlemlerdir. Genellikle repo (geri alım) ve ters repo (geri satım) şeklinde gerçekleştirilir.

• Kalıcı İşlemler: Uzun vadeli para politikası hedefleri doğrultusunda yapılan menkul kıymet alım veya satım işlemleridir.

• Likidite Sağlayıcı İşlemler: Merkez bankası, piyasadaki para miktarını artırmak için menkul kıymet alır.

• Likidite Çekici İşlemler: Piyasadaki para arzını azaltmak için menkul kıymet satar.

Bu işlemler sayesinde TCMB, para arzını doğrudan etkileyebilir ve finansal sistemdeki dengenin korunmasına katkıda bulunur.

Açık Piyasa İşlemleri Nasıl Yapılır?

Açık piyasa işlemleri, merkez bankasının piyasa yapıcı aracı kurumlar aracılığıyla yürüttüğü menkul kıymet alım satımıdır. Süreç genel olarak şu adımlarla işler:

1. Piyasa Analizi: Merkez bankası likidite fazlası veya açığı olup olmadığını değerlendirir.

2. İhale Açılması: Repo veya ters repo ihaleleri duyurulur.

3. Aracı Kurum Katılımı: Bankalar ve aracı kurumlar teklif verir.

4. İşlem Gerçekleşir: Merkez bankası, teklifleri değerlendirerek işlemleri gerçekleştirir.

Örneğin TCMB’nin piyasadan devlet tahvili alması, bankalara likidite sağlar ve faiz oranlarını düşürür. Tersine, tahvil satışı yapması likiditeyi çeker ve faiz oranlarını yükseltir.

Açık Piyasa İşlemlerinin Ekonomiye Etkisi

Açık piyasa işlemleri, para politikası aktarım mekanizmasının en önemli ayağıdır. Faiz oranlarının değişmesi; tüketimi, yatırımı ve nihayetinde büyümeyi doğrudan etkiler.

• Faizlerin düşmesi → kredi kullanımını ve harcamayı artırır.

• Faizlerin yükselmesi → tasarrufu teşvik eder, talebi düşürür.

Bu nedenle APİ, merkez bankalarının ekonomik istikrarı sağlama ve enflasyonu hedefleme politikalarında kilit bir araçtır.

Sonuç ve Değerlendirme

Açık piyasa işlemleri (APİ), para politikasının kalbinde yer alan bir mekanizmadır. TCMB’nin piyasaya müdahale ederek faiz oranlarını ve para arzını dengelemesini sağlar. Bu sayede finansal istikrarın sürdürülmesine, enflasyonun kontrolüne ve ekonomik büyümenin yönlendirilmesine katkıda bulunur.

Kısacası, APİ merkez bankalarının ekonomiye yön vermek için kullandığı en etkili araçlardan biridir.